Khu chứng tích Sơn Mỹ (hay Khu chứng tích Mỹ Lai), nằm trên quốc lộ 24B thuộc địa phận thôn Tư Cung, xã Tịnh Khê, Thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi, là nơi tưởng nhớ vụ thảm sát Sơn Mỹ, thực hiện bởi một lực lượng của Quân đội Hoa Kỳ vào buổi sáng ngày 16 tháng 3 năm 1968, trong Chiến tranh Việt Nam. Ngày nay, khách thăm quan có thể trực tiếp nhìn thấy những bức ảnh ghi lại tội ác chiến tranh được trưng bày tại nhà chứng tích Sơn Mỹ hoặc tại Bảo tàng chứng tích chiến tranh (Thành phố Hồ Chí Minh) và Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (Hà Nội).

chương trình Đảo Lý Sơn: Chứng Tích Sơn Mỹ

Khu chứng tích Sơn Mỹ (hay Khu chứng tích Mỹ Lai), nằm trên quốc lộ 24B thuộc địa phận thôn Tư Cung, xã Tịnh Khê, Thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi, là nơi tưởng nhớ vụ thảm sát Sơn, thực hiện bởi một lực lượng của Quân đội Hoa Kỳ vào buổi sáng ngày 16 tháng 3 năm 1968, trong Chiến tranh Việt Nam. Ngày nay, khách thăm quan có thể trực tiếp nhìn thấy những bức ảnh ghi lại tội ác chiến tranh được trưng bày tại nhà chứng tích Sơn Mỹ hoặc tại Bảo tàng chứng tích chiến tranh (Thành phố Hồ Chí Minh) và Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (Hà Nội).

Vào sáng ngày 16 tháng 3 năm 1968, quân đội Hoa Kỳ thực hiện truy quét lực lượng Việt Cộng tại Mỹ Lai (Sơn Mỹ). Binh lính - dân chúng, gồm phần lớn là phụ nữ, trẻ em và người già, rồi tiến hành xả súng giết hại họ, cùng với việc đốt cháy nhà cửa và tiêu diệt vật nuôi, hãm hiếp phụ nữ và trẻ em trước khi giết họ. Tổng số 504 dân thường đã bị giết cho đến khi một nhóm lính Mỹ từ một máy bay trực thăng quân sự của Hoa Kỳ can thiệp. 

Ngay sau vụ thảm sát, Ủy ban Mặt trận dân tộc giải phóng các cấp và Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã lên tiếng tố cáo trước dư luận trong và ngoài nước về tội ác của quân viễn chinh Mỹ. Sau giải phóng, vào năm 1976, chính quyền địa phương đã tiến hành xây dựng nhà chứng tích, tượng đài, bia căm thù tại một số hiện trường tiêu biểu.

Ngày 29-4-1979, Khu chứng tích Sơn Mỹ đã được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và hành trình) nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia.

Cho tới nay mặc dù chiến tranh đã lùi xa nhưng hầu hết du những Lữ khách đến Sơn Mỹ đều cảm nhận được nỗi đau khôn cùng của người dân hiền lành – chất phát của Sơn Mỹ ngày ấy khi thăm quan Nhà Chứng tích, nơi trưng bày nhiều hiện vật như: chiếc mâm thau cũ còn lỗ chỗ vết đạn, chiếc áo, đôi dép của một cháu bé bị bắn chết, các loại chén đĩa, xoong chảo bị bắn thủng vỡ, chiếc mõ tụng kinh của nhà sư Thích Tâm Trí còn tìm lại được…. và hơn cả là qua lời kề của người hướng dẫn viên tại Sơn Mỹ.

Cổng vào khu chứng tích Sơn Mỹ. Từ TP. Quảng Ngãi, qua cầu Trà Khúc, đi dọc theo Quốc lộ 24B khoảng 13km, đến Khu chứng tích Sơn Mỹ. Khu chứng tích có diện tích 2,4hecta, bao gồm 2 khu vực chính: khu chứng tích thực địa (phía tây) đã được bảo tồn, tôn tạo và khu nhà trưng bày bổ sung, tượng đài tưởng niệm, nhà đón khách (phía đông). Ngoài ra, còn có các di tích liên quan đến vụ thảm sát tại thôn Tư Cung và thôn Mỹ Lại.

Nhà chứng tích được xây dựng từ tháng 9-1975 và hoàn thành 28-2-1976. Đến ngày 16-3-1977 chính thức cắt băng khánh thành. Đây là nơi lưu giữ, trưng bày nhiều di vật và hình ảnh về cuộc thảm sát tàn bạo do quân đội Mỹ gây ra, đó là chiếc mâm thau cũ còn lỗ chỗ vết đạn, chiếc áo, đôi dép của một cháu bé bị bắn chết; các loại chén đĩa, xoong chảo bị bắn thủng vỡ, chiếc mõ tụng kinh của nhà sư Thích Tâm Trí còn tìm lại được. Ở đây có phim tư liệu ghi lại lời kể và hình ảnh của những nạn nhân sống sót, có nhiều cuốn sổ lưu niệm mà khách thăm viếng đã viết vào đó bằng nhiều thứ tiếng, thể hiện chân thực cảm nghĩ, thái độ của nhiều người, thuộc nhiều thế hệ, nhiều tôn giáo, dân tộc và xu hướng chính trị khác nhau, khi trực tiếp tìm hiểu về vụ.

Bản đồ tác chiến của quân đội Mỹ sử dụng trong vụ thảm sát Sơn Mỹ, do ta thu được sau giải phóng miền Nam (tháng 4-1975)

Hình ảnh trong cuộc thảm sát do phóng viên tập sự Ronald Haeberle của quân đội Mỹ chụp sáng ngày 16-3-1968. Chủ yếu là phụ nữ, trẻ em và người già bị lính Mỹ sát hại

                                                                                       Gian trưng bày trong Nhà chứng tích.

Tượng đài, là công trình nghệ thuật điêu khắc do họa sĩ Châu Đình Du sáng tác. Người thể hiện là Hồ Thu (chồng chị Võ Thị Liên, một nhân chứng sống sót sau vụ thảm sát kinh hoàng này). Công trình được khởi công vào tháng 10-1976, hoàn thành tháng 3-1977. Vật liệu chủ yếu là đá đen được kết dính bằng bê tông. Tượng đài khắc họa tội ác tày trời và man rợ của đế quốc Mỹ thông qua các hình ảnh: người lớn ôm đứa bé vào lòng, che chở; một phụ nữ ôm người già bị địch bắn chết; người phụ nữ sống sót sau thảm sát, thân đứng thẳng, bàn tay phải nắm chặt, giơ lên trời cao, tay trái bồng em bé như đang tố cáo tội ác tầy trời của lũ lang sói. Đến năm 2003, tượng đài được trùng tu giống như mẫu cũ, nhưng bằng đá nguyên khối Ninh Bình và được di chuyển đến vị trí hiện tại.

Các ngôi mộ tập thể. Tại đây, khách tham quan tận mắt nhìn thấy những khu mộ tập thể của các nạn nhân, hầm tránh pháo và nền nhà bị đốt cháy của những gia đình đã bị giết cả nhà trong vụ thảm sát, xem lại những bức hình do phóng viên quân đội Mỹ Ronald Haeberle chụp tại Sơn Mỹ buổi sáng 16-3-1968 mà khi công bố ở Mỹ đã khiến dư luận choáng váng.

Sau vụ thảm sát, đến nay cây bồ đề, cây dừa còn sót lại xanh tốt, tỏa bóng mát và vươn cao lên trời xanh, tựa như ý chí, sức sống mãnh liệt và tinh thần bất diệt của nhân dân nơi đây trước tột đỉnh đau thương, mất mát.